Tết Trùng Dương – Lễ tết truyền thống Trung Quốc

Tiết Trùng Dương – tết Trùng Dương, là lễ tết truyền thống của Trung Quốc, theo phong tục của người Trung Quốc, tết này vào ngày mùng 9 tháng 9 âm lịch hàng năm. Số “chín” trong Dịch Kinh （易经）được coi là con số dương, “cửu cửu” (九：Chín）hai con số dương trùng nhau, gọi là “trùng dương” （重阳）. Bởi do ngày và tháng đều lặp lại con số “chín”, nên còn có một tên gọi khác là “Trùng Cửu” （重九）. Cửu cửu quy chân, nhất nguyên triệu thủy （九九归真，一元肇始：Số chín gặp nhau, một năm bắt đầu. Cổ nhân cho rằng, cửu cửu trùng dương là ngày ngày lành tháng tốt, là ngày may mắn. Thời xưa mỗi khi tết trùng dương đến, trong dân gian thường có tục lệ lên cao cầu phúc, thưởng thu ngắm cúc, lấy thù du cho vào túi thơm đeo lên người (nhằm tránh tà đuổi quỷ). Không chỉ vậy, trong ngày này còn có tập tục bái thần tế tổ, đãi yến cầu phúc. Đến nay, lên cao ngắm thu và cảm tạ kính lão là hai hoạt động chính trong tết trùng dương. 

Tết Trùng Dương

Tiết Trùng Dương có nguồn gốc từ việc sùng bái thiên tượng, bắt nguồn từ thời thượng cổ, phổ cập từ thời Tây Hán và hưng thịnh vào sau thời Đường. Theo ghi chép lịch sử, vào thời thượng cổ thường hay cử hành lễ tế trời, tế tổ vào quý thu. Trong [Lữ Thị Xuân Thu. Quý Thu Kỷ ] （吕氏春秋.季秋纪）có ghi lại, người xưa vào mỗi phùng tháng chín nông lịch đều cử hành những hoạt động như lễ tế tạ thu, tế thiên đế, tế tổ, dĩ tạ thiên đế cùng với những ân đức to lớn của tổ tiên. Đây là hình thức tế bái ban đầu được tồn tại trong tiết trùng dương. Tiết Trùng Dương, Trù Tịch, Thanh Minh cùng với tiết Vu Lan được coi là tứ đại lễ tế của văn hóa Trung Quốc truyền thống.

Dân gian quan niệm, số “chín” là số to nhất trong tất cả các con số đếm, có hàm ý trường thọ trường cửu, gửi gắm những lời chúc mạnh khỏe, trường thọ của mọi người đến với người già trong gia đình. Ngày 20 tháng năm năm 2006, tiết Trùng Dương được Quốc vụ viện Trung Quốc liệt vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. 

Năm 2012, hội thường ủy thông qua “Luật bảo vệ người già tuổi nước cộng hòa nhân dân Trung Hoa” quy định, vào ngày 9 tháng 9 âm lịch hàng năm được đặt làm tết người già.

Tên tiếng Việt: Tiết Trùng Dương

Tên tiếng Trung: 重阳节

Tên tiếng Anh: Double Ninth Festival

Tên gọi khác: Tết người già, tiết Trùng Cửu, tiết Đăng Cao, tiết Tế Tổ, tiết Song Cửu…

Thời gian: Mùng 9 tháng 9 âm lịch

Cử hành bởi: Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc và các khu phố người hoa trên thế giới.

Hoạt động ngày tết: Leo núi ngắm thu, mở tiệc kính lão, thưởng cúc,…

Đồ ăn ngày tết: Bánh Trùng Dương, rượu Hoa Cúc…

Ý nghĩa ngày tết: Kính lão đức thọ, đãi tiệc cầu phúc,…

Bắt nguồn: Thời kỳ thượng cổ

Ngụ ý: Nhất nguyên triệu thủy, trường cửu trường thọ

Nguồn gốc tết Trùng Dương

Dân gian lưu truyền rất nhiều điển tích về ngày tết Trùng Dương này.

<< Điển tích 1 >>

Tương truyền vào đời Hậu Hán, ở sông Nhữ xuất hiện một loại bệnh dịch. Có một vị thanh niên trẻ tuổi tên Hằng Cảnh, chỉ vì ổ dịch tả đó mà đã cướp đi sinh mạng của cha mẹ Cảnh, đến ngay cả anh cũng suýt mất mạng vì căn bệnh này. Sau khi khỏi bệnh, Cảnh từ biệt người yêu và bà con láng giềng, quyết tâm theo học đạo tiên, vì dân trừ hại, tiêu diệt ôn dịch. Đi nghe ngóng khắp nơi, cuối cùng anh cũng tìm được phía trên dãy Đông Phương có một ngọn núi cổ, trên núi có một đạo trưởng pháp thuật vô biên tên Phí Trường Phòng. Sự quyết tâm của Hằng Cảnh đã khiến đạo trưởng vô cùng cảm động, cuối cùng cũng giữ lại Cảnh và chỉ dạy kiếm thuật trừ yêu cho anh. Hằng Cảnh  ngày đêm quên ăn quên ngủ, chỉ để luyện ra một võ nghệ phi phàm. Một hôm, đạo trưởng bảo Cảnh: “Ngày mai là ngày mùng chín tháng chín, ôn dịch sẽ lại ra ngoài tác quái, bản lĩnh của ngươi đã học thành, ngươi nên trở về trừ hại cho dân rồi!”. Nói xong, đạo trưởng liền đưa túi đựng hột thù du cùng với rượu hoa cúc và truyền lại cách tránh tà, cho Cảnh cưỡi tiên Hạc trở về. 

Sau khi trở về quê hương, vào buổi sáng ngày mùng chín tháng chín,  Hằng Cảnh dẫn bà con lên núi lánh nạn, theo lời đạo trưởng phát cho mỗi người một hột thù du, một ngụm rượu cúc hoa. Đến giữa trưa, ôn dịch xông ra sông Nhữ, đột nhiên ngửi thấy mùi rượu hoa cúc cùng với mùi hương thù du kỳ lạ, bèn không dám đến gần nữa. Lúc này, Hằng Cảnh tay cầm thanh kiếm trừ yêu đuổi theo dưới tận chân núi, đánh được mấy hồi liền hạ gục được ôn dịch. Vì để kỷ niệm tích trên, cứ đến ngày mùng 9 tháng chín, người ta lại bỏ nhà lên núi, lâu đời thành tục gọi là tết Trùng Cửu. Sau dần thay đổi tính chất, cứ mỗi phùng tết đến, các tao nhân mặc khách lại lên núi uống rượu làm thơ. 

<< Điển tích 2 >>

Đến thời kỳ Ngụy Tấn – Nam Bắc Triều, tiết Trùng Dương đã được hội nập vào dân gian. Trong “Phong Thổ Kỷ” （风土记） có ghi chép:

 “Dĩ trùng dương tương hội     

   Đăng sơn ẩm tửu

   Vị đăng cao hội

   Hữu danh thù du hội”

(以重阳相会，登山饮酒，谓登高会，又名茱萸会）

“Gặp ngày trùng cửu đăng cao, lên núi uống rượu, say sưa ngâm vịnh, có tên hội thù du”

Cuối đời nhà Hạ, vua Kiệt dâm bạo tàn ác, Thượng đế vì muốn răn đe nhà vua nên đã vào ngày mùng chín tháng chín giáng trận thủy tai xuống hạ giới, nhà cửa khắp nơi chìm ngập biển nước, nhân dân chết đuối, thây nổi đầy sông. Vì lo sợ, cứ mỗi năm đến ngày này, nhân dân già trẻ trai gái đều đua nhau lên núi tránh nạn. Từ đó, vào ngày này hàng năm, người người leo núi, đã sớm thành lệ. 

Ăn bánh Trùng Dương

Theo ghi chép lịch sử, bánh Trùng Dương còn được gọi bánh hoa（花糕）, bánh cúc（菊糕）, bánh ngũ sắc（五色糕）. Cách làm bánh này có nhiều kiểu, có chút tùy ý. Vào mỗi buổi sáng của mùng chín tháng chín, cha mẹ lấy miếng bánh dính lên trán con cái, trong miệng lẩm bẩm niệm “Nguyện chúc con cái vạn sự thuận buồm xuôi gió”. Đây chính là ý nghĩa chính của bánh trùng dương! 

Bánh trùng dương chính tông thường được làm thành chín lớp, giống như một tòa bảo tháp, bên trên có khắc hai con dê （羊：dương）, nhằm phù hợp với ý nghĩa trùng dương. Còn có loại bánh trùng dương phía trên được đặt một tấm giấy đỏ ( thay thế cho hột thù du ). Hiện nay, bánh trùng dương được làm theo nhiều kiểu, đều không cố định. Vào dịp tết này, khắp nơi chỉ cần có loại bánh mềm mịn, đều có thể gọi nó là “bánh trùng dương”.

“Cửu Nguyệt Cửu Nhật Ức Sơn Đông Huynh Đệ – Vương Duy”

Độc tại dị hương vi dị khách

Mỗi phùng giai tết bội tư nhân

Diêu tri huynh đệ đăng cao xứ

Thiên tháp thù xu thiểu nhất nhân!

九月九日忆山东兄弟 – 王维

独在异乡为异客

每逢佳节倍思亲

遥知兄弟登高处

偏插茱萸少一人

Dịch nghĩa: 

Mùng chín tháng chín nhớ anh em ở phía đông núi

Ta một mình ở nơi đất lạ làm khách

Mỗi lần gặp tết là lại nhớ người thân

Rõ biết ở nơi xa xôi kia, anh em đang đăng cao ngày lễ

Thân đeo thù du lên áo, chỉ thiếu mỗi ta đoàn tụ!